استان مرکزی به عنوان پایتخت صنعتی ایران تقریباً در مرکز ایران قرار دارد.
بزرگترین شهر و مرکز استان مرکزی کلانشهراراک میباشد. در روزگار کهن این شهر عراق نام داشت که در زمان تسلط اعراب بر ایران عراق عجم نامیده میشد که شامل بسیاری از استانهای همجوار امروزی میشد. این استان از شمال به استانهای تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استانهای لرستان و اصفهان و از شرق به استانهای تهران، قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱٬۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص دادهاست. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان مرکزی دارای ۱۲ شهرستان، ۲۳ بخش، ۳۲ شهر، ۶۶ دهستان و ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنهاست.[۲] مرکز این استان شهر اراک است. شهرستانهای این استان عبارتاند از: محلات، اراک، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.
مفاخر و مشاهیر
استان مرکزی از جمله استانهای نخبه پرور کشور است. تعداد مفاخر کشور بیش از ۴۵۰۰ نفر هستند که یک چهارم (۱۱۰۰ نفر) مربوط به استان مرکزی است و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته پروری است از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر،[۳۹] سرزمین آفتاب[۴۰]و پایتخت مفاخر و مشاهیر[۴۱][۴۲] را دادهاند. از جمله مشاهیر و مفاخر این استان میتوان به مواد زیر اشاره کرد:[۴۳][۴۴][۴۵]
- روحالله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران،
- استاد فتحعلی واشقانی فراهانی یکی از بزرگترین خوشنویسان ممتاز معاصر
- سید محمد علی میرمومنی استاد خوشنویسی
- محمود پورهادی استاد خوشنویسی
- سید اسدالله رضوانی فرد استاد خوشنویسی
- پروفسور حسابی، پدر علم فیزیک ایران،پدر مهندسی نوین ایران، پدر فرهنگستان ایران،پدر علوم نوین ایران
- امیر کبیر،
- عباس اقبال آشتیانی نویسنده،
- میرزا حسن آشتیانی نماینده آیت الله حسن شیرازی در ایران وعامل شکست قرارداد ظالمانه تالبوت در ایران
- سلمان ساوجی از بزرگترین قصیدهسرایان و غزلگویان ایران،
- ادیب الممالک فراهانی ادیب و شاعر،
- میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی صدر اعظم ایران، سیاستمدار، ادیب، شخصیت برجسته و تاثیرگذار ایرانزمین در عرصه حکومت و سیاست و نیز ادب و هنر
- فخرالدین عراقی، عارف و شاعر نامدار قرن هفتم هجری
- آیت الله العظمی اراکی، استاد امام خمینی (ره) و بسیاری از مجتهدین فعلی
- ملا احمد نراقی، فقیه شیعی
- ملا مهدی نراقی، فقیه شیعی
- حاج آقا محسن عراقی،
- آقا نورالدین عراقی،
- محمد مصدق، نخست وزیر ایران
- فروغ فرخزاد، شاعر
- پروین اعتصامی، شاعر
- علی سعیدی، شاعر
- حویزی،
- محمد رضا درودیان تفرشی نقوسانی، فقیه و شاعر شیعی
- کربلایی کاظم ساروقی، بزرگترین معجزه قرن-حافظ کل قرآن به صورت معجزه آسا
- ملا فتحعلی سلطانآبادی،
- احمد قوام،
- قوامالدوله، نخست وزیر ایران
- میرزا یوسف مستوفی الممالک،صدراعظم قاجاریان
- محمد خزائلی روشندل نابغه
- علی بصیرتنژاد پیشکسوت معماری و گچبری سنتی
- مشیرالدوله،
- علی منصور، دو دوره نخستوزیر ایران
- وثوق الدوله، برادر قوام السطنه و عامل انعقاد قرارداد ننگین تحت الحمایگی ایران به انگلستان معرف به ۱۹۱۹
- محمد استعلامی،
- مصطفی چمران،
- ابراهیم دهگان،
- حبیبالله ذوالفنون،
- بهاءالدین ساوجی،
- نظامی گنجوی،
- ابوالفضل جلیلی،
- صابر رهبر،
- علی حاتمی،
- غلامرضا رمضانی،
- بهزاد فراهانی،نویسنده ،کارگردان و بازیگر مشهور سینما و تلویزیون
- واروژ کریم مسیحی،
- حسن مجللی، تعزیه خوان
- ذبیح بهروز،
- مصطفیقلی بیات (صمصام الملک)،
- ابوالقاسم سحاب،
- یوسف اعتصامی، نویسنده و مترجم-وی پدر پروین اعتصامی میباشد
- سید جلالالدین آشتیانی، فیلسوف، عارف و نویسنده – دارنده نشان درجه ۱ دانش جمهوری اسلامی ایران در سال۱۳۸۱
- شیخ طبرسی،
- عبدالعظیم قریب، بنیانگذار دستور زبان فارسی نوین (محمد رضا پهلوی ۷ سال دانش آموز وی بوده است)
- عبدالکریم قریب، پدر علم زمینشناسی در ایران
- علی اکبر شهنازی،
- محمد قریب، بنیانگذار طب اطفال در ایران
- پوری بنایی، بازیگر مشهور سینمای ایران
- محمد حسن اشتیانی، مجتهد بزرگ، نویسنده کتب مذهبی
- احمد قریب، رئیس سابق مرکز پژوهشی سازمان انرژی اتمی ایران
- متین دفتری، نخست وزیر رضاشاه
- آقامحمد فراهانی،وزیر شاه تهماسب اول (صفوی)
- آقا علی اکبر فراهانی،بزرگترین موسیقی دان ایرانی در عهد قاجاریه
- ژاله فراهاني (عالم تاج قائم مقامی)،شاعره – مادر شاعر معروف (پژمان بختياري)
- رجبعلی منصور سیاستمدار و دو دوره نخستوزیر ایران، پدر حسنعلی منصور
- مهندس عباس سحاب پدر علم کارتوگرافی ایران
- احمد پارسا بنیانگذار دانش گیاهشناسی در ایران، بنیانگذار موزه علوم طبیعی ایران
- پروفسور پروانه وثوق،رییس هیات امنای بیمارستان محک وی را «فرشته نجات کودکان سرطانی ایران» و «مادر ترزای ایران» می نامیدند
- مرتضیقلی بیات،سیاستمدارو نخستوزیر ایران در دوره پهلوی
- مهدی مهدوی کیا،فوتبالیست
- عیسی خان بهادری،نقاش و هنرمند نامی ایران( استادِ محمود فرشچیان )
- بهجت صدر،اولين نقاش نوگراي ايراني