شازند شهر سراب ها و تپه های باستانی

طبیعت زیبا، چشمه های گوارا ، سراب های پرآب ، آواز دسته جمعی پرندگان گوناگون در میان شاخسار درختان در آخرین روزهای بهارامسال که با عنوان هفته فرهنگی شهرستان شازند نامیده شده، در کوهپایه قلل مرتفع شازند از توابع استان مرکزی واقع در 33 کیلومتری جنوب غربی شهر اراک ، بهشتی کوچک در مرکز ایران به وجود آورده است.در دل و پای کوه های شهرستان شازند بیشترین چشمه ها و سراب های استان مرکزی وجود دارد که شماری از آنها به صورت دائمی و برخی فصلی هستند، از این میان چشمه و سراب های عمارت، بلاغ حک، عباس آباد، اسکان و پنجعلی از مهم ترین سراب های واقع در این شهرستان هستند.

شهرستان شازند از جنوب و جنوب غربی به استان لرستان و از غرب به شهرستان ملایر از توابع استان همدان محدود می شود.قدمت شهر شازند به دوره قاجاریه می رسد، این شهر در زمان قاجار به نام ادریس آباد شناخته می شد، با عبور راه آهن سراسری از این روستا و احداث ایستگاه به علت وجود کوهی که در کنار ایستگاه قرار داشت به شازند نام گذاری و پس از مدتی ادریس آباد و مناطق همجوار به نام شازند خوانده شدند.در 6 کیلومتری جنوب شازند شهری قرار دارد که یکی از قدیمی ترین سکونت گاه های انسانی منطقه است. این شهر در دوران درگیری بین امین و مأمون عباسی اعلام بی طرفی کرد و همین موضوع ، ویرانی آن را باعث شد و بقایای آن هم در زمان حمله مغول ویران شد.بنای این شهر به همت عیسی بن ادریس و پسرش بودلف قاسم دوباره تجدید بنا و در زمان صفوی مرمت و نوسازی شد و به خاطر وجود مقبره امامزاده سهل بن علی (ع) و امامزاده های دیگر، در زمان صفوی به نام آستانه نام گذاری شد.شهرستان 120 هزار و یکصد نفری شازند دارای سه بخش مرکزی ، سربند و زالیان است که از سطح دریای آزاد 1920 متر ارتفاع دارد و به سبب کوهستانی بودن و ارتفاع زیاد ، از آب و هوای کوهستانی با زمستان های سرد و تابستان های معتدل برخوردار است.دامنه های کوهستانی منطقه باعث به وجود آمدن آب های روان و چشمه های پر آب شده به حدی که شازند به نام شهرستان سراب های پرآب مشهور شده و به عنوان منطقه نمونه طبیعت گردی به تصویب رسیده است.

پالایشگاه امام خمینی (ره) ، نیروگاه حرارتی ، پتروشیمی و کارخانه قند از مهم ترین صنایع شهرستان شازند است و اقتصاد اهالی منطقه بر پایه کشاورزی است و سوغات آن انگور، کشمش، سنجد ، گردو و سایر محصولات باغی است و

اهالی این دیار به زبان فارسی با لهجه نزدیک به لری و ترکی تکلم می کنند.

 

شهرستان شازند به لحاظ موقعیت طبیعی و آب و هوای خنک و مطبوع ، چشمه های پرآب و فراوان ، کوه های مرتفع و دامنه های سرسبز ، غارها ، تپه ها و بناهای تاریخی به عنوان مهم ترین قطب طبیعت گردی استان مرکزی شناخته شده است.- روستا و چشمه دو خواهران: در شمال شرقی شهر آستانه و در دامنه کوه دو خواهران از رشته کوه راسوند در ارتفاع دو هزار و 360 متری آب بسیار سرد و گوارایی از دل صخره بیرون می آید که به چشمه دو خواهران معروف است.از ابتدای سرچشمه تا پایین روستای دوخواهران انواع درختان تنومند و کهنسال چنار، صنوبر ، بید و گردو خودنمایی می کند.این روستا در 6 کیلومتری شهرستان شازند واقع شده و از نکات قابل توجه ارتفاع و عمق تونل های طبیعی و آب چشمه است.- چشمه بلاغ حک : این چشمه در 7 کیلومتری شمال غرب شازند در دامنه جنوبی رشته کوه راسوند در مسیر جاده شازند – پل دو آب در جوار روستای حک در کنار کوه بلاغ واقع شده است.علاوه بر ایجاد چشم انداز بسیار زیبا و چشم نواز ، آب مورد نیاز روستاهای حک بالا، حک پایین و تحت محل را تامین می کند.

مردم منطقه معتقدند که کیخسرو قبل از آنکه در غار معروف کیخسرو از نظرها پنهان شود در این چشمه غسل کرد تا با جسمی پاک وارد غار شود.

بیشترین آبدهی چشمه در فصل بهار و کمترین آن در اواخر شهریورماه است و به علت درجه سختی کمی که دارد برای شرب مناسب است.

سراب پنجه علی: این سراب جزو سرچشمه های قره چای محسوب می شود و به علت نزدیکی به جاده اصلی اراک – بروجرد جزو تفرجگاه های منطقه است

این سراب بازده متوسطی دارد و در تمام طول سال جاری است، در اطراف آن باغات میوه و قلمستان مناسب است و در این محل که در دو کیلومتری شهر توره قرار دارد اردوگاه تابستانی دانش آموزی توسط آموزش و پرورش ایجاد شده است.

– پیست اسکی پاکل: گردنه روستای پاکل واقع در جنوب شهر شازند محل پیست پاکل است، این پیست از شازند 20 کیلومتر و از اراک 55 کیلومتر فاصله دارد و در کنار جاده آسفالته شازند به هندودر واقع است. ارتفاع پیست حدود 1200 متر و طول آن 5 کیلومتر است و در فصول بهار و زمستان مورد توجه ورزشکاران و طبیعت گردان است.

سراب عباس آباد: این سراب در شرق شهر شازند و در دامنه شمالی کوه راسوند قرار دارد. آب این چشمه به سمت روستاهای عباس آباد و اکبرآباد جریان دارد. از دهانه چشمه به سوی محله عباس آباد که مسیر جریان آب است، درختان زیبای صنوبر و بید کاشته شده، سختی آب این سراب 168 است و از همین رو؛ جزو آب های خیلی خوب و مناسب شرب است.

– چشمه عمارت: روستای عمارت در جنوب شرقی دشت شازند و در دامنه کوه برآفتاب و کوه رازان واقع شده است. دراین روستا چشمه پر آبی به نام عمارت با آبدهی حدود 800 لیتر در ثانیه وجود دارد که سرچشمه اصلی رودخانه قره چای است، حجم بالای آب مزارع و باغات کشاورزی روستاهای عمارت را در بر می گیردکه بر روی یکی از این دهانه ها مسجد باب الحوائج ساخته شده و جلوه بی نظیری در محل ایجاد کرده است.

راه دسترسی به چشمه از طریق جاده ارتباطی شازند به روستای قدمگاه و سپس روستای هفته عمارت است.

– سراب اسکان: این چشمه در دامنه کوه لجور، در شمال غرب شهر شازند و در نزدیکی روستای اسکان واقع شده است. متوسط آبدهی آن 200 لیتر در ثانیه است که مورد استفاده کشاورزی روستای اسکان و مناطق اطراف قرار می گیرد. به علت مجاورت قلمستان های اطراف قره چای از قدیم مکان مناسبی جهت گذراندن اوقات فراغت و روزهای تعطیل می باشد. برای رسیدن به آن در مجاورت روستای فراز جاده اصلی اراک – بروجردخارج شده جاده فرعی سمت راست که به طرف روستای بصری می رود پیش گرفته به یک سه راهی می رسیم که راه سمت راست ما را به کنار سراب هدایت می کند.

– غار کیخسرو: غار کیخسرو در 35 کیلومتری جنوب غربی اراک و در سمت غربی رودخانه شراء و دررشته کوه راسوند واقع شده است. ویژگی غارکیخسرو ، تقدس و اهمیت آن نزد مردم محلی، زرتشتیان ایران و سراسر جهان می باشد که از دیرباز برای زیارت به این محل می آمدند. بر دیوارهای غار اسامی ایرانی و زرتشتی حک شده است که متأسفانه توسط جویندگان گنج یا حفاران غیرمجاز تخریب شده و اکنون به غیر از گودال و یک دهلیزکوچک چیزی از آن باقی نمانده است.

راه دسترسی به این غار از طریق شهرستان شازند ، جاده اراک – بروجرد، پل دوآب ، روستای اسکان ، روستای الرج ، دامنه کوه شاه زنده است.

– آبشار سماق لی: این آبشار یکی از منظره های دیدنی و جذاب شهرستان شازند است که پس از عبور از آستانه و هندودر و رسیدن به روستای مالمیر دره سماق لی مشاهده می شود.

این آبشار زیبا با قرار گرفتن در دره ای از بوته های سماق پوشیده شده که در اواسط دره از شیارهای سنگی تنگه جاری قابل رویت است.

– آبشار گز صاف سربند: این آبشار در ادامه جاده سد کمال صالح قرار دارد و به یکی از آبشارهای فصلی تبدیل شده و در فصول پر بارش سال یکی از زیباترین نقاط دیدنی است. این آبشار در 46 کیلومتری شهرستان شازند واقع است.

– قله راسوند:قله راسوند منطقه ای کو هستانی با ارتفاع 3222 متر در جنوب شازند و در فاصله 32 کیلومتری مرکز این شهرستان قرار دارد. در قسمت شمال غربی آن با جبهه جنوب شرقی شیب تفاوت زیادی با یکدیگر دارند. و در این جبهه مسافت طولانی تری را باید پیمود که جزو نقاط برف گیر استان مرکزی است.

برای صعود به قله راسوند از روستای حصار شروع و پس از طی مسافتی در نزدیکی انتهای دره منتهی به آبادی به سمت راست متمایل شده و تا قله اصلی پیش می رود.

– پناهگاه حیات وحش راسوند: پناهگاه حیات وحش راسوند منطقه کوهستانی که در جنوب شهر شازند قرار دارد و با مساحت 10 هزار و 617 هکتار دارای کمربندهای ارتفاعی متفاوت است.

52 گونه گیاهی بومی، 13 گونه از پستانداران و 56 گونه از پرندگان کشور در این منطقه زیست می کنند.

– منطقه شکار ممنوع چال خاتون:چال خاتون منطقه ای کوهستانی است که شامل ترکیب صخره ها و دامنه هایی با مراتع غنی می باشد و در فاصله 15 کیلومتری شهرستان شازند قرار گرفته و با مساحت 13 هزار و 897 هکتار دارای گونه های گیاهی جانوری متنوعی می باشد و دارای اقلیم مدیترانه ای است و از نظر منابع آب وضعیت به نسبت خوبی دارد.

– کوه لجور:این کوه در جنوب غرب شهرستان اراک و در مجاورت روستای اسکان قرار گرفته که ارتفاع قله آن در حدود 2800 متر و دیواره ای با ارتفاع تقریبی 350 متر دارد که به سومین دیواره ایران شهرت یافته است.

لجور به معنی لجوج یا ستیزنده است و این واژه به خاطر مسیرهای سخت گذر و اغلب دشوار این کوه است. سنگ های این کوه غالبا از جنس سنگ خارا بوده به طوری که مسیر صعود قله این کوه را با دشواری همراه می سازد. این کوه سابقه زیادی در جذب کوهنوردان و صخره نوردان دارد.

– کوه شهباز: شهباز با ارتفاع سه هزار و 388 متر از جمله مرتفع ترین قلل استان مرکزی است. در نزدیکی قله آن یک محل نسبتا صاف به نام برف حاج آقارضا قرار دارد که برف آن در سال های پر برف تا نیمه تابستان به علت در سایه بودن باقی می ماند و محل اطراق چند روزه کوهنوردان و محلی هاست.

رشته کوه شهباز در ضلع غربی و جنوب غربی عموما صخره ای است. مسیر اصلی از روستای سورانه شروع می شود. بهترین زمان برای انجام این برنامه بهار هر سال است.

– قله آلاداغ : قله آلاداغ در ارتفاع 3210 متری درغرب شهر اراک و در شمال آبادی سرسبز دیدنی توره قراردارد. این قله کاملا صخره ای بوده و از دو سوی آن دیواره های مرتفعی قله را در برگرفته اند. در دامنه شرقی این کوهستان و بر روی یالی که از شرق مستقیم به قله می رسد باغستانی کوچک به نام مزرعه آقایی وجود دارد. از این مسیر و دره زیر که در کف آن جویبار کوچکی جاری است مسیر صعود به قله قرار دارد. بهترین زمان برای انجام این صعود خرداد و تیرماه است.

– سد هندودر: این سد خاکی بوده و در جاده شازند ، آستانه ، هندودر قرار دارد. حوضچه آب ذخیره شده در پشت آن در فصول بهار و زمستان 25 کیلومتر مربع می باشد. این سد برای افزایش ذخایر آب های زیرزمینی منطقه و پرورش ماهی قزل آلا کاربرد دارد و از مکان های مطرح برای ماهی گیری به حساب می آید.

– سد کمال صالح : سد مخزنی کمال صالح در محل تلاقی رودخانه های تیره و قلعه نو در فاصله 46 کیلومتری جنوب شازند و 74 کیلومتری جنوب غربی اراک و به منظور تأمین بخشی از آب شرب استان مرکزی ساخته شده و در دی ماه 1380 عملیات ساخت آن به پایان رسید. این سد از نوع سنگریزه ای با هسته رسی است.

– روستای لنجرود: روستای لنجرود از جمله روستاهای پر قدمت در 40 کیلومتری شمال غربی شهرستان شازند و در میان پهندشت بسیار سرسبز و خرمی قرار گرفته که یکی از روستاهای دیدنی جالب توجه استان مرکزی به حساب می آید. رودخانه کوچک بصری از میانه آن عبور کرده ، تپه های تاریخی و باستانی چندی به اسامی برمک و دو سر کوه در اطراف آن به چشم می خورند. وجود این روستا بر سر راه ارتباطی میان شازند با منطقه مسکونی استان مجاور یعنی استان همدان و شهرستان ملایر باعث ساخت و ساز انواع و اقسام برج های دفاعی بر سر راه ارتباطی به این روستا گردیده که هم اکنون بقایای بسیاری از آن ها درراه بصری به لنجرود به خوبی دیده می شود.

از جمله دیدنی های این روستا و مناطق اطراف آن باید از خاک سفید، غار دو سر چشمه برفی یا یخی در کوه آلاداغ و قنات آسیا برک و سرچشمه های نشانگر و آسیاب صادقی نام برد.

– روستای سرسختی: منطقه تاریخی وباستانی موسوم به سرسختی واقع در 15 کیلومتری جنوب شهر شازند در فاصله ای نزدیک از قلعه عضدیه در پهن دشتی بسیار وسیع و سرسبز با آب و هوایی معتدل و رو به سردسیر واقع شده است. این روستای دیدنی که در کنار رودخانه پاکل بنا گردیده در دامنه جناح شمالی کوه کم ارتفاع موسوم به سیب تلخ قرار داشته از فضاهای بسیار مناسبی برای راهپیمایی گردشگری برخوردار است.

از جمله نقاط دیدنی این روستا باید از تپه تاریخی آن که به هزاره های گمشده تاریخ ایران زمین باز می گردد و در کنار رودخانه جاری در کنار آبادی است و حال و هوایی دیگر به این ناحیه می بخشد نام برد. در منطقه جنوبی این روستا تاسیسات پیست اسکی شازند نیز آماده سرویس دهی برای ورزش مفرح اسکی است.

– آبشار مزرعه: این آبشار در جاده اراک – سه راهی خنداب واقع شده است که با قرار گرفتن میان دو دره منظره ای زیبا ایجاد کرده است. بعد از عبور از باغات روستای کیشان و مزرعه نشانه خوبی برای رسیدن به آبشار مزرعه است. آبشار دره اول بلندتر و به 10 متر می رسد و آبشار دره دوم کوتاه تر می باشد.

– امامزاده سهل بن علی: شهر آستانه که در قدیم به نام کرج ابودلف نامیده می شد از جمله سکونت گاه های باستانی شهرستان شازند است. این شهر پس از اسلام مورد اقبال خلفا و همچنین اولاد ائمه اطهار (ع) قرار گرفت. به همین دلیل در معادلات سیاسی منطقه ای نقش موثری داشت و در قبض و بسط سیاسی دچار آسیب های ناگهانی گردید.پس از هجرت تعدادی از اولاد ائمه معصوم (ع) به این منطقه و شهادت آن بزرگواران به دست دشمنان اهل بیت (ع) به نام آستانه شهرت یافت و به شدت مورد توجه مسلمانان به خصوص شیعیان قرار گرفت.گنبد این امامزاده از نوع دو پوش بوده و از سطح زمین 20 متر ارتفاع دارد. تمام سطوح آن با کاشی های معرق تزیین شده و قدمت آن به دوره صفوی می رسد.- پل دو آب: این پل درجاده ارتباطی اراک – بروجرد، بر روی رودخانه قره چای قرار گرفته است و نوع معماری آن به صورت آجری قوس دار بوده و دارای چندین چشمه است و مصالح به کار رفته در آن سنگ ، ملات ، آهک و ساروج است و در دوره قاجار ساخته شده است.- حمام حاج ربیع: این حمام در شهر آستانه شهرستان شازند و در جنوب غرب میدان سپاه واقع شده و مشتمل بر سر بینه، گرمخانه، میان در، خزینه و تون می باشد.سربینه حمام دارای قاعده ای چهار ضلعی و بخش میانی با قاعده هشت ضلعی و سکوهای پیرامون آن تشکیل شده است. این حمام متعلق به دوره قاجار است.

– خانه خاندان اشتری: این خانه در روستای تواندشت علیا در بخش سربند قرار دارد و تاریخ بنای آن شاید به 150 سال برسد، صاحب فعلی خانه آن را از ورثه اشتری 15 سال قبل خریداری کرد. داخل اتاق ها نقاشی های زیبایی از بناهای شهر اصفهان وجود دارد که نشانگر آن است که اتاق ها توسط نقاشان چیره دست اصفهانی نقاشی شده است.

– کلیسای هاکوپ: این کلیسا در سال 1718 میلادی احداث و در سال 1983 بخشی از ساختمان های تاریخی محراب تجدید بنا شده است. به دلیل مهاجرت ارامنه از شازند به حالت نیمه تعطیل در آمده و در چند روز خاص در آن باز است و بنای اولیه آن مربوط به دوره قاجار است.

– امامزاده هبه الله (ع): بقعه امامزاده هبه الله (ع) در روستای تکیه شهرستان شازند واقع است، وی از نوادگان امام سجاد (ع) است.

این زیارتگاه در دامنه کوهی واقع شده است و آب بسیار سردی از زیر ساختمان آن از دل کوه بیرون می آید و بنای اولیه آن متعلق به دوره قاجاراست.

 آیت الله علی بن کربلایی غلام ، آیت الله اسماعیل هفته ای ، آیت الله سید محمد هفته ای ، آیت الله حاج شیخ عباس ادریسی ، آیت الله قاضی ، ملا حبیب الله عبدی ، حاج ملا محمد کزازی، ابوبکر محمدبن الحسن الحاسب کرجی (ملقب به فخرالدین) ، استاد کریم خوش الحان ، میرزا محمد قاضی بازنه ای و دکتر موسی اکرمی از مشاهیر و مفاخر شهرستان شازند می باشند.

دستبافت های سنتی (قالی بافی و گلیم بافی) ، رودوزی های سنتی، آثار چوبی و منبت ، کنده کاری روی چوب ، معرق کاری، سفالگری، پیکره تراشی، خراطی و گیوه بافی مهمترین صنایع دستی شهرستان شازند را شامل می شوند.به گفته فرماندار شازند، در هفته فرهنگی این شهرستان از 21 تا 28 خردادماه ؛ داشته های فرهنگی معرفی و اقدامات و تقویت برنامه های هدفمند و اثرگذار بازنگری می شود.مجید عسگری افزود: بیش از دو هزار برنامه فرهنگی ، اجتماعی و مذهبی با همکاری دستگاه های اجرایی در این هفته به اجرا در می آید که برگزاری شب های فرهنگی در شهرهای آستانه و مهاجران، مسابقات فرهنگی، همایش معرفی نخبگان خلاق کسب و کار، معرفی مشاهیر، نمایشگاه صنایع دستی با معرفی ظرفیت های هنری از برنامه های برجسته هفته فرهنگی شازند است.وی اظهار کرد: شاخص برنامه های هفته فرهنگی این شهرستان برگزاری جشنواره ملی قرآنی با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی ، تجلیل از مدرسان دانشگاهی و معلمان و فرهنگیان فرهیخته است.عسگری گفت: یک هزار برنامه ورزشی و هنری در قالب مسابقات در مناطق روستایی شهرستان شازند تدارک دیده شده که شامل جنگ شادی و برپایی نمایشگاه با حضور هیات های ورزشی است.فرماندار شازند بیان کرد: از دیگر برنامه های شاخص هفته فرهنگی این شهرستان برگزاری نمایشگاه و دستاوردهای یگان حفاظت، تجلیل از خانواده معظم شهدا و برترین های حوزه صنایع دستی و میراث فرهنگی است.

عسگری افزود: غبارروبی امامزادگان سهل ابن علی (ع) و جعفر (ع)، اجرای موسیقی محلی و سنتی، نشست با هنرمندان صنایع دستی شازند و بزرگداشت مفاخر و معرفی استعداد و ظرفیت های فرهنگی شهرستان شازند به منظور توسعه گردشگری از مهمترین اهداف برگزاری هفته فرهنگی این دیار است.

فرماندار شازند، هفته فرهنگی این خطه را فرصتی مغتنم برای تبلور فعالیت های فرهنگی و هنری و معرفی استعداد های نهفته و ظرفیت های این شهرستان عنوان کرد.

عسگری ضمن تاکید بر برگزاری مراسم یادبود علما و تجلیل از نخبگان علمی و فرهنگی افزود: برگزاری همایش تجلیل از رزمندگان و پدران شهدای شهرستان در هفته فرهنگی به کیفیت برنامه های این هفته می افزاید و سرآمد برنامه های فرهنگی در شهرستان باید حفظ ارزش های انقلاب اسلامی و تکریم شهدا و ایثارگران باشد.

از 21 تا 28 خرداد به عنوان هفته فرهنگی شهرستان شازند نام گذاری شده است.

از مجموع 810 اثر تاریخی در شهرستان شازند 118 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

گزارش: احمد الهی