دکتر محمد رضا اسماعیلی شازندی پایگاه اطلاع رسانی فرهنگی ورزشی دکتر محمد رضا اسماعیلی شازندی
Related Articles
دکتر شازندی
برنامه ریزی بلند مدت و سیاستهای اقتصادی با توجه به هدف نظام مقدس جمهوری اسلامی طبق قانون اساسی برقراری عدالت اقتصادی است . به منظور نائل شدن به این مقصود اقتصاد ملی می بایست در قالب ابزارها و سیاستهای اقتصادی به صورت علمی و بر پایه منافع ملی، عوامل و منابع اقتصادی را به شکل بهینه اختصاص دهد تا از طریق تولید خدمات و کالاها در آمد به دست آید. دولتها به منظور توزیع عادلانه ثروت از ابزارها و سیاستهای اقتصادی متنوعی استفاده می کنند؛ لیکن مساله اصلی اینجاست که توزیع عادلانه درآمد و ثروت میان دهکها و اقشار مختلف جامعه دارای چه معیاری است و چگونه اندازه گیری می شود .
بــررســی هـزینــه و درامــد خانــوار (بودجه خانوار)، برای اولیــن بــار در ســال 1314 تــوســط بــانـک ملـی ایران انجــام شــده و هــدف اصلــی ایــن بـررسـی، بـــه دست آوردن ضرایب مصرف برای محاسبه شاخص هزینه زندگی بوده است. در ســال 1338 ، اداره بــررسـی‌هــای اقتصادی بانک ملـی ایـران بــه منظور تجـدیـدنـظـر در ضـرایـب اهــمیــت شـاخـص هـزینــه زنــدگی، در23 شهر کشور، با مراجعــه بــه خــانـوارهای نمــونـه بــه تهیــه آمــار در ایـــن زمینــه مبــادرت نمــود. از ســال 1344 بـانـک مرکــزی ایــران، بــررسـی‌هــایــی را در مـــورد هــزینــه و درامــد خـانـوارهـای شهــری، بـه‌طـــور مـرتــب انــجام داده اســـت. از سال 1347، آمــارگیــری از هـــزینـه خـانـوارها در نقاط شهـری و در مقیـاســی گستــرده‌تــر، تـوســط مــرکزآمار ایران شـروع شــد. ایــن آمــارگیـری از سال 1353عـلاوه بـر هزینـه، درامــد خانـوارهـای شهـری را نیـــز شـامـل مــی‌شـود و تــاکنــون بـه استثنــای سـال‌هــای 1355، 1357و 1360، همــه سـالـه انجــام شده و نتایج آن استخراج و منتشر شده است. آمــارگیــری از هــزینــه و درامد خانوارهای روستایی، در ســـال 1342 بـــرای اولیــــن بــار تـــوســط اداره کـل آمـار عمــومــی سـابــق انجــام شــد و سپــس بــا تــأسیــس مــرکـز آمار ایران در سال 1344، در مقیاسی وسیع‌تر، ادامه یافت. در حـال حـاضــر، آمــار هـزینــه و درامـد خـانوارهای شهــری، از طـریـق دو منبـع “مـرکـز آمار ایران” و “بانک مـرکـزی جمهـوری اسلامـی ایران” و آمـار هـزینـه و درامــد خــانــوارهـای روستـایـی، توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود. طــرح‌هــای مــذکــور، بــا استفاده از توصیه‌های ســازمــان ملل متحــد (بــراساس نشریه‌هایNHSCP (1) و SNA (2)) بـه روش آمارگیـــری نمــونــه‌ای، از طـریــق مــراجعه به خـانــوارهــای نمونه در نقاط شهری و روستایی انجام می‌گیرد.
هزینه های خانوارهای مناطق شهری استان مرکزی
مهمترین متغیر مورد استفاده برای این منظور هزینه های خانوار است چرا که محاسبه و برآورد درآمدهای خانوار دارای مشکلات آماری متعددی در زمینه جمع آوری و نظر سنجی و حتی درامدهای اظهار نشده به دلایل مختلف از قبیل درآمدهای ناشی از اقتصاد زیرزمینی و فعالیتهای غیر قانونی و … است. ضمن اینکه یکی از معیارهای سنجش رفاه اقتصادی محاسبه هزینه های خانوار و طبقه بندی دهکهاست.
مقصود از این مطالعه تجزیه و تحلیل هزینه های خانوارهای شهری در کل کشور و به صورت موردی استان مرکزی و مقایسه آنها با هم می باشد . بازه ی زمانی مورد بررسی شامل سالهای 1384الی 1393 می باشد .
متوسط هزینه های خانوارهای شهری در فاصله ی زمانی سالهای 1384 الی 1393 معادل 163148614 ریال می باشد .
جمع کل هزینه ناخالص شامل دوازده گروه هزینه ای است که به ترتیب شامل :1- خوراکی ها و آشامیدنی ها 2- دخانیات 3- پوشاک و کفش 4- مسکن و آب و برق و گاز 5- اثاث منزل 6- بهداشت و درمان 7- حمل و نقل 8- ارتباطات 9- تفریح و امور فرهنگی 10- تحصیل 11- رستوران و هتل 12- کالاها و خدمات متفرقه می باشند .
بیشترین سهم گروه هزینه ای شامل مسکن،آب ، برق و گاز و همچنین خوراکی هاو آشامیدنی و حمل و نقل که متوسط سهم گروه های فوق در فاصله زمانی سالهای 1384الی 1393 به ترتیب 31.42 و 24.54 و 11.72 درصد می باشد .
نمودار 1 متوسط سهم هر یک از گروههای هزینه ناخالص خانوارهای شهری در فاصله زمانی 1384 الی 1393
1- خوراکی ها و آشامیدنی ها 2- دخانیات 3- پوشاک و کفش 4- مسکن و آب و برق و گاز 5- اثاث منزل 6- بهداشت و درمان 7- حمل و نقل 8- ارتباطات 9- تفریح و امور فرهنگی 10- تحصیل 11- رستوران و هتل 12- کالاها و خدمات متفرقه
نمودار 1 بیانگر متوسط سهم هر یک از گروههای هزینه ناخالص خانوارهای شهری در فاصله زمانی 1384 الی 1393 را نشان می دهد.همانطور که مشاهده می گردد بیشترین سهم را گروه مسکن و آب و برق و گاز و سپس گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها و بعد از آنها گروه حمل و نقل به خود اختصاص داده است .
به عبارتی نیازهای اولیه خانوارها بیشترین سهم هزینه ای را دارا می باشد . یعنی خانوار بیشتر در آمد خود را صرف هزینه های مربوط به مسکن و خوراک می کنند. هرچه سهم سایر گروها که مطلوبیت جامعه را بیشتر میکند از قبیل تحصیل و استفاده از خدمات و پوشاک و کفش و ارتباطات و تفریح و امور فرهنگی یا کاهش هزینه های دخانیات و سهم هزینه های درمانی (البته اگر ناشی از عدم توانایی خانوار ها جهت درمان بیماری ها نباشد ) نسبت به نیازهای اولیه بیشتر باشد ، نشان دهنده ی افزایش مطلوبیت خانوارها و در نهایت رفاه اقتصادی بالاتر است .
هزینه های خانوارهای مناطق شهری ایران
حال به بررسی هزینه های خانوارهای مناطق شهری ایران در فاصله ی زمانی 1384 الی 1393 به تفکیک استان ها می پردازیم .
متوسط هزینه های ناخالص خانوارها در مناطق شهری ایران به تفکیک استان ها در فاصله ی زمانی 1384 الی 1393 نشان می دهد. استان تهران با 198743150 ریال بیشترین و استان هرمزگان با 87382527 ریال کمترین هزینه خانوار شهری را دارا می باشد . برای استان مرکزی 132118840 ریال می باشد و به این ترتیب استان مرکزی دارای رتبه ی بیست و یکم در میان سی استان می باشد .
متوسط تعداد افراد خانوار طی سالهای 1384 الی 1393 در کل کشور برابر 3.73 و برای استان مرکزی برابر 3.63 می باشد. که ارقام فوق اگر تقسیم بر متوسط تعداد افراد خانوار گردد تقسیم بندی دقیق تری می توان انجام داد.
حال به بررسی هزینه خانوار شهری استان مرکزی می پردازیم . نمودار ب هزینه خانوار شهری استان مرکزی را در فاصله زمانی 1384 الی 1392 نشان می دهد.
نمودار 2 هزینه خانوار شهری استان مرکزی
همینطور که مشاهده می شود هزینه های خانوار در حال افزایش است و از طرفی بعد خانوار در حال کاهش است ، به عبارتی هزینه ها در حال افزایش است . البته برای محاسبه دقیق تر می باید متغیر ها تقسیم بر شاخص قیمت استان مرکزی گردد . یا باید با سطح در آمد سالانه مقایسه گردد .
اگر درآمد واقعی یا قدرت خرید ملاک قرار گیرد معیار مناسبتری است. به عبارتی ساده تر اگر درآمدها به نسبتی بیش از هزینه ها افزایش یابد، قدرت خرید خانوارها افزایش یافته است و اگر هزینه ها نسبت به درآمدها رشد بیشتری داشته باشد قدرت خرید کاهش می یابد که به تبع آن مطلوبیت خانوار ها و رفاه اقتصادی نیز تحت تاثیر قرار می گیرد .
به منظور روشن تر شدن وضعیت استان مرکزی می بایست گروه هزینه ای این استان را به تفکیک محاسبه نمود . در نمودار 3 متوسط سهم هزینه ای گروه های مختلف استان مرکزی در فاصله ی زمانی سالهای 1384 الی 1393 را مشاهده می نمایید.
نمودار 3 متوسط سهم هزینه ای گروه های مختلف استان مرکزی در سالهای 1384 الی 1393
همچنین مشاهده می گردد گروه هزینه ای شماره ی یک یعنی خوراکی ها و آشامیدنی ها بالاترین سهم و سپس گروه چهار یعنی مسکن و آب و برق و گاز در رتبه های بعدی قرار می گیرد .
نکته قابل توجه اینکه همواره سهم گروه خوراکی ها و آشامیدنها بالاتر از سهم گروه مسکن بوده است در حالی که متوسط کل هزینه کشور بر خلاف آن مشاهده می گردد . یعنی در این استان اولویت تغییر کرده است و هزینه های تهیه خوراک و آشامیدنی بسیار بالاست که این امر ناشی از یکسان شدن قیمتهای محصولات بدلیل وجود توزیع کالاها توسط شرکتهای بزرگ و قیمتهای یکسان در کل کشور است .
لذا پیشنهاد می گردد با توجه به درصد توزیع گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها و نوسانات آن طی فاصله ی زمانی مورد بررسی از رشته فعالیتهای مربوط به این گروه هزینه حمایت و یا گسترش یابد .
با توجه به ظرفیت تولیدی این استان از لحاظ تولیدات کشاورزی و دامداری و همچنین وجود نیروی کار لازم در منطقه علاوه بر افزایش سطح اشتغال می توان سطح درآمد منطقه و تبع آن کاهش قیمت محصولات خوراکی و آشامیدنی در منطقه را درپی خواهد داشت .
البته در انتها می باید به این نکته اشاره داشت که مطالعه حاضر صرفا بر پایه هزینه ناخالص خانوار شهری صورت گرفته است . لذا به منظور نتایج دقیق تر نیاز به متغیر های اقتصادی و اجتماعی دیگر نیز می باشد .
حتی متغیر های مربوط به مولفه های زیست محیطی با توجه به وجود کارخانجات متعددی که در استان مرکزی است را نباید از نظر دور داشت.
